NIK ostro krytykuje projekt Izery

© Izera

Ekonomiczny (bez)sens projektu

Nasza redakcja patrzy na projekt Izera jako na przedsięwzięcie, które mogłoby stanowić istotny bodziec dla rozwoju przemysłu elektronicznego w Polsce. Z tego punktu widzenia najważniejsze jest, czy projekt ma ekonomiczny sens i czy rzeczywiście, w przewidywalnej przyszłości, z taśm produkcyjnych ElektroMobility Poland będzie zjeżdżać setki egzemplarzy Izery.

W tej kwestii NIK skazana jest na pewną powściągliwość, bowiem taka ocena w gruncie rzeczy wykracza poza kompetencje tej instytucji: ‘NIK podkreśla, iż wyrażone oceny oraz sformułowane uwagi i wnioski nie odnoszą się do biznesowej zasadności realizacji projektu, jego parametrów technicznych oraz celowości działań podejmowanych przez ww. spółkę prawa handlowego, co pozostaje poza zakresem kompetencji kontrolnej NIK jako naczelnego organu kontroli państwowej’.

Z drugiej jednak strony, w raporcie przemycono kilka mocnych sformułowań, nawiązujących do ekonomicznych podstaw pomysłu: ‘NIK […] zwróciła uwagę, że przedłużający się proces realizacji projektu budowy samochodu elektrycznego Izera, w tym w istocie niewyjście projektu do dnia zakończenia kontroli poza fazę przygotowawczą, stwarza ryzyka dla jego realizacji. W ocenie NIK w sposób szczególny zważyć należy, że rynek motoryzacyjny, w tym zwłaszcza dynamicznie rozwijający się segment samochodów elektrycznych, cechuje się bardzo wysoką dynamiką rozwojową i silną konkurencją rynkową. Przedłużający się proces realizacji Projektu może spowodować, że potencjalna upatrywana szansa rynkowa ulegnie dezaktualizacji, a produkt nie znajdzie oczekiwanego przez Spółkę w planach popytu rynkowego’

Wieczne opóźnienia

Bardzo szeroko poruszaną w raporcie kwestią są ogromne opóźnienia w realizacji projektu. Jak wynika z fragmentu raportu cytowanego powyżej, to one stanowią w oczach NIK główne zagrożenie dla ekonomicznego sensu inwestycji.

Sama spółka ElektroMobility Poland (EMP) powstała w roku 2016, a więc w skali rozwoju rynku samochodów elektrycznych - wieki temu. ‘Założenia projektu budowy samochodu elektrycznego Izera i jego cele strategiczne nie były realizowane terminowo. Od października 2016 r. do dnia zakończenia czynności kontrolnych w Spółce (30 sierpnia 2022 r.) nie zrealizowała ona założeń w planowanych i przedłużanych terminach wynikających z kolejnych dokumentów planistycznych, ani nie wyszła poza prace przygotowawcze. Długotrwałość realizacji Projektu i problemy w zakresie określenia jego struktury finansowej aktualizowały istotne ryzyka dla Projektu’.

NIK przedstawił bardzo obszerny dokument Wystąpień Pokontrolnych, w którym odszukaliśmy kilka liczb, dobrze ilustrujących skalę opóźnień (NIK nie podaje konkretnych kwot ze względu na objęcie ich poufnością danych, tylko procentowe wykonanie): '[...] poziom wykonania wydatków od początku realizacji Umowy Inwestycyjnej pomiędzy Skarbem Państwa a ElektroMobility Poland do końca czerwca 2022 roku wyniósł jedynie 15.4%'. Co więcej, NIK podkreśla, że poziom wykonania w kluczowej pozycji ‘Rozwój produktu i fabryki’ wyniósł narastająco …  4%! 

Z jednej strony Skarb Państwa inwestował w spółkę pod warunkiem terminowej realizacji projektu, z drugiej jednak nie egzekwował wykonania harmonogramu: ‘Jakkolwiek NIK nie neguje samego faktu wydatkowania środków przez Spółkę w celu realizacji Projektu, harmonogram ich wydatkowania znalazł się w faktycznej dyspozycji Spółki, mimo iż Umowa Inwestycyjna zakreślała ścisłe ramy w tym zakresie i procedury zmian’.

Wynagrodzenia

NIK wskazuje w raporcie na nieprawidłowości dotyczącej kształtowania wynagrodzeń członków zarządu EMP. Generalnie, jako że EMP to spółka z większościowym udziałem Skarbu Państwa, wysokość pensji najwyższego kierownictwa określa ustawa z 9 czerwca 2016 roku o zasadach kształtowania wynagrodzeń osób kierujących niektórymi spółkami. W 2021 określono, że stosownie do obowiązującego prawa wynagrodzenie członków zarządu spółki powinno być klasyfikowane na podstawie art. 4 ust. 2 pkt 2 ustawy o zasadach kształtowania wynagrodzeń, a zatem w wysokości od dwukrotności do czterokrotności podstawy wymiaru, jednakże równocześnie wskazano, że wystąpiły przesłanki, które stanowią wyjątkowe okoliczności umożliwiające ustalenie innej wysokości części stałej wynagrodzenia (raport wymienia je bardziej szczegółowo). W notatce tej przyjęto, że rekomendowana maksymalna wysokość części stałej wynagrodzenia poszczególnych członków zarządu Spółki wyniesie do 15-krotności podstawy wymiaru, a Rada Nadzorcza Spółki zostanie upoważniona do określenia kwotowo wynagrodzenia stałego dla poszczególnych członków zarządu zgodnie z ww. postanowieniami, przy czym jego maksymalna wysokość na obecną chwilę nie może przekroczyć kwoty 66 056 zł brutto.

Niepewność finansowania

NIK oceniła, iż zaangażowanie przez Prezesa Rady Ministrów w II połowie 2021 roku kwoty 250 mln zł ze środków Funduszu Reprywatyzacji w działalność EMP było działaniem nierzetelnym i niosącym za sobą ryzyka co do gospodarności wydatkowania środków publicznych, bowiem struktura finansowania fazy przygotowawczej projektu Izera zakładała uzyskanie pozostałej części finansowania niezbędnej do jej zakończenia ze środków niestanowiących pewnego źródła dostępnego finansowania. Skarb Państwa uznał na podstawie własnej subiektywnej oceny, że spółka środki te realnie może otrzymać. W konsekwencji przyznano dofinansowanie dla projektu, który mógł nie mieć finansowania na pozostałą część realizacji projektu. Co szczególnie istotne to fakt, iż źródło to miało stanowić przeważające wielomiliardowe źródło finansowania całości projektu Izera.

Podsumowanie

'Izba, przedstawiając wyniki kontroli, wskazała, iż Projekt wymaga szczególnej ewaluacji zarówno strategicznej – co do szans jego powodzenia i znalezienia przez produkt popytu rynkowego, jak również operacyjnej – przed każdą kolejną decyzją o zaangażowaniu dalszych środków publicznych. Kluczowe ryzyka Projektu dotyczą zwłaszcza przyszłej konkurencyjności Izery na rynku, dalszej adekwatności technologii (także w świetle kosztów produkcji i dystrybucji energii elektrycznej w Polsce oraz stanu istniejącej infrastruktury – terenowej i w budynkach mieszkalnych) oraz sposobu finansowania Projektu'.