Branża EMS w Tunezji: czy jest konkurencją dla Polski?

Dla tych, których jeszcze nie byli tam na wakacjach: Tunezja jest częścią regionu Maghrebu w Afryce Północnej, graniczy z Algierią, Libią i Morzem Śródziemnym. Ten położony zaledwie 140 kilometrów od Sycylii, niewielki afrykański kraj (ok. 12 mln obywateli) wyrasta na ważny, niskokosztowy region dla europejskiej branży EMS.

Według oficjalnych informacji Agencji Promocji Przemysłu i Innowacji w Tunezji działa łącznie 339 firm zajmujących się produkcją w sektorze elektrycznym lub elektronicznym, z czego większość (225) to firmy całkowicie skupiające się na eksporcie. In4ma szacuje, że w zależności definicji EMS, w Tunezji działa od 30 do 134 takich firm. Wiele z tych firm to mniejsze firmy produkujące na rynek afrykański (np. włoscy producenci telewizyjni). Według raportu in4ma, tylko 30–40 firm jest w 100% eksporterami i wykonuje prace EMS. Duzi producenci OEM również mają swoje siedziby w Tunezji – do tego grona należą między innymi Valeo, Sagemcom, Visteon, Marquart, Bosch, General Electric, Somfy czy Autoliv. Podobnie jak w Polsce, niektórzy z producentów OEM również oferują usługi EMS.

Firmy te zlokalizowane są głównie w północnej części Tunezji, w promieniu około 200 km od Tunisu. Szacuje się, że obecnie w Tunezji działa około 220 linii SMT w ramach firm EMS i OEM. Wiele EMS to zagraniczne zakłady, należące głównie do koncernów francuskich (ma to silne uwarunkowania historyczne), ale także niemieckich, szwedzkich i włoskich. W czasie podróży po Tunezji Dieter Weiss odwiedził wraz z ekipą następujące firmy (dwie ostatnie to firmy z kapitałem tunezyjskim):

• Zollner Elektronik
• AsteelFlash
• Lacroix Electronics
• TIS (All Circuits)
• ATEMS (Altrics)
• CICOR
• Emka MED
• La Pratique Electronique
• Eleonetech (OneTech Group)

Mocne strony Tunezji

• Bliskość Europy: Większość mieszkańców Tunezji mówi po arabsku i francusku, a wielu mówi także po angielsku, powszechne są również włoski i niemiecki. Podróż samolotem trwa 2-3 godziny.
• Dobry system edukacji: Oparty na francuskim systemie edukacji, przewiduje obowiązkową edukację podstawową, trwająca co najmniej dziewięć lat. Około 20% uczniów kontynuuje następnie naukę na uczelniach wyższych. ‘Kilku przedstawicieli branży powiedziało nam, że uważają inżynierów wykształconych na tunezyjskich uniwersytetach za równych lub nawet lepszych od tych, którzy pobierali naukę we na uniwersytetach francuskich’ pisze Dieter Weiss w raporcie.
• Dobra dostępność i wysokie kompetencje siły roboczej: Oficjalnie stopa bezrobocia wynosi 12-14%, jednak nieoficjalnie mówi się o 18-20%+. Konkurencja o pracowników jest większa w rejonie Tunisu, gdzie żyje 25% ludności kraju. Firmy EMS, ulokowane poza Tunisem i rekrutujące pracowników lokalnie, często są głównym pracodawcą na swoim terenie. Wszystkie firmy, odwiedzone w ramach podróży, stwierdziły, że nie mają problemów ze znalezieniem pracowników. Wiele osób pracowało wcześniej u jednego z międzynarodowych producentów OEM elektroniki z zakładami w Tunezji i/lub pochodziło z dużej europejskiej firmy EMS. Wszystkie firmy posiadają wewnętrzne programy szkoleniowe, powszechnie stosowane są standardy IPC.
• Niskie koszty pracy: Minimalna stawka wynagrodzenia w Tunezji wynosi 208 euro miesięcznie, czyli około 1,33 euro za godzinę. Oczywiście, będzie ona wyższa w zależności od doświadczenia i poziomu umiejętności pracownika. Niemniej jednak, niski poziom minimalnego wynagrodzenia sprawia, że ​​Tunezja jest regionem o niższych kosztach pracy niż Europa Wschodnia. Niektórzy szacują, że koszty pracy stanowią 10% kosztów pracy w Europie Wschodniej. Pracownicy fizyczni są tańsi poza Tunisem, gdzie koszty utrzymania są o około 30% niższe niż w Tunisie, natomiast pracownicy umysłowi są drożsi poza Tunisem.
• Dobra podstawowa infrastruktura kraju - energia, woda, komunikacja i drogi na wysokim poziomie.

Tabela: Porównawcze stawki wynagrodzenia dla dwóch kategorii pracowników EMS: pracownicy produkcyjni (lewa) oraz inżynierowie (prawa).

Wyzwania

• Logistyka: Przewóz materiałów do i z kraju był największym wyzwaniem dla firm odwiedzanych w ramach objazdu. Ze względów kosztowych, większość towarów przybywających i wyjeżdżających z Tunezji jest transportowana drogą morską. Wysyłka drogą lotniczą jest również możliwa, ale jest droższa i zwykle odbywa się tylko wtedy, gdy jest to konieczne. Import surowców i eksport wyrobów gotowych to uciążliwy proces wymagający zaangażowania urzędników celnych po obu stronach. W Tunezji nie ma żadnych magazynów dystrybucyjnych, co oznacza, że wysyłka materiałów elektronicznych wymaga zebrania i zapakowania wszystkich niezbędnych produktów jeszcze w porcie w Europie. Kontenery transportowe zawierające materiały muszą zostać zamknięte przez funkcjonariusza celnego w punkcie wywozu, a następnie po otrzymaniu przez funkcjonariusza celnego, otwarte w fabryce. Większość EMS otrzymuje przesyłki 1 lub 2 razy w tygodniu, co sprawia, że ​​planowanie pracy staje się większym wyzwaniem. Po zmontowaniu komponentów elektronicznych gotowy towar jest przygotowany do wysyłki z powrotem do Europy. Wymaga to od celnika zamknięcia kontenera w fabryce, a następnie po jego otrzymaniu, zostaje on odblokowany przez innego celnika w porcie w Europie. ‘Brzmi to bardzo biurokratycznie, ale wydaje się działać dobrze, ponieważ wszystkie przedsiębiorstwa, z którymi się spotkaliśmy, zgłosiły, że z łatwością ustalają harmonogram obecności celników na miejscu w razie potrzeby. Jedna z odmian tego procesu została nam opisana przez rozmówcę, któremu udało się przeszkolić dwóch pracowników i uzyskać certyfikaty umożliwiające im pełnienie funkcji funkcjonariuszy celnych w ich obiekcie oraz zamykanie i otwieranie kontenerów. Proces ten obejmował jednak wstępny dwuletni audyt fabryki, wymaga on też powtarzania certyfikacji co dwa lata’ czytamy w raporcie.
• Fluktuacja siły roboczej: Rotację pracowników w fabrykach w Tunezji szacuje się na 7% rocznie, w szczególnych przypadkach na ponad 10%. Ze względu na wysoki poziom kwalifikacji pracowników wielu przenosi się za granicę do Europy lub Kanady, gdzie otrzymuje lepsze wynagrodzenie niż te, na które mogliby liczyć w Tunezji. Wyzwanie to skutkuje koniecznością ciągłej rekrutacji i szkolenia pracowników w firmach EMS.
• Koszty pracy: Koszty pracy są obecnie niskie, ale wraz z rozwojem branży z pewnością w przyszłości wzrosną. Żaden kraj nie pozostaje na niskim poziomie kosztów na zawsze.
• Rosnące ceny gruntów: Jest to szczególnie odczuwalne w rejonie Tunisu, gdzie grunty rolne przekształcane są w parki biznesowe. Panują opinie, że czasu, jaki zajmuje nabycie praw własności do gruntu po zakupie gruntu, jest zbyt długi.
• Jazda to przygoda! Jest to szczególnie prawdziwe w miastach: ‘Pasy ruchu są oznakowane, ale wydawało nam się to bardziej sugestią niż wymogiem. Zdecydowanie zalecamy wynajęcie kierowcy’

Podsumowanie: przyszłość EMS w Tunezji.

‘Opierając się na wiedzy i spostrzeżeniach, które wynieśliśmy z naszej wycieczki, wierzymy, że Tunezja znajduje się w bardzo korzystnej sytuacji, aby rozwijać się jako region charakteryzujący się niskimi kosztami i wysoką jakością, stanowiąc ważne zaplecze dla europejskiej branży EMS. Wiele większych europejskich EMS ma już tam swoje jednostki, a z pewnością dołączą do nich kolejne.

Ciekawym zagadnieniem jest, w jaki sposób dystrybutorzy elektroniki zareagują na dalszy rozwój branży EMS, tj. będą nadal obsługiwać wyłącznie Europę, tak jak ma to miejsce obecnie, czy też utworzą magazyny na miejscu, w Tunezji? Istnieją niewątpliwie ważne względy prawne i podatkowe, które będą miały wpływ na tę decyzję, ale obecność dystrybutorów w Tunezji z pewnością mogłaby przynieść korzyści działającej tam branży EMS. Produkcja elektroniki jest uznawana za ważną branżę dla przyszłości Tunezji i oczekuje się, że Ministerstwo Przemysłu również dostrzeże ten fakt. […] Wierzymy, że Tunis m.in. ma dużą szansę stać się jedną z czołowych lokalizacji dla branży EMS w regionie EMEA.

Bazując na naszej tygodniowej wycieczce do branży EMS w Tunezji, gorąco polecamy każdemu, kto pragnie dokładniej poznać kraj, zatrudnienie lokalnego przewodnika, który biegle włada językiem arabskim i francuskim. Osoba ta powinna być dobrze zaznajomiona z lokalnymi zwyczajami, przepisami prawa i praktykami biznesowymi oraz potrafić sprawić, że system będzie działał na Twoją korzyść. I powinni też odważyć się pojechać tam samochodem’ pisze Dieter Weiss.

Zapraszamy na TEK.day Gdańsk, 26 września 2024. Zapisz się już dziś!

Zdjęcie tytułowe: © Fideltronik