Polska

Narodowe Centrum Badań i Rozwoju pod lupą NIK

Najwyższa Izba Kontroli przedstawiła wyniki audytu projektu „Szybka Ścieżka – Innowacje Cyfrowe” prowadzonego przez Narodowe Centrum Badań i Rozwoju (NCBR). Ujawnione dane wskazują na liczne nieprawidłowości w procesie organizacji konkursu.

Siedziba NIK© NIK

NCBR zorganizowało i przeprowadziło konkurs "Szybka Ścieżka – Innowacje Cyfrowe" (od 19 października do 4 listopada 2022 r.). Celem projektu było wsparcie badań przemysłowych i eksperymentalnych prac rozwojowych. Efektem działań miało być opracowanie innowacyjnych i możliwych do wdrożenia rozwiązań w działalności gospodarczej z zakresu cyberbezpieczeństwa, cyfryzacji przemysłu oraz cyfrowych technologii kreacyjnych. Konkurs skierowany był do przedsiębiorstw, konsorcjów przedsiębiorstw i konsorcjów naukowo-przemysłowych.

NIK zidentyfikowała nieprawidłowości w procesie przygotowania i organizacji naboru wniosków o dofinansowanie. Wskazano na brak przestrzegania przez NCRB regulaminu konkursu oraz wewnętrznych regulacji. Zwrócono uwagę na projekt, który został zakwalifikowany do dofinansowania, mimo że przekraczał ustalony limit 20 mln euro. Ustalenia wskazują na potencjalne mechanizmy korupcjogenne w NCBR.

Interwencja Europejskiego Urzędu ds. Zwalczania Nadużyć Finansowych

Olbrzymia skala nieprawidłowości i gigantyczny problem związany z rzetelnością wydatkowania środków UE, spowodował, że sprawą zajął się również Europejski Urząd ds. Zwalczania Nadużyć Finansowych (OLAF), który na bieżąco prowadzi z NIK współpracę. Izba podkreśla, że wyniki kontroli są tym bardziej alarmujące, gdyż NCBR w najbliższych latach ma uczestniczyć w wydatkowaniu ok. 36 mld PLN w ramach Programu Fundusze Europejskie dla Nowoczesnej Gospodarki, który jest następcą Programu Inteligentny Rozwój.

Kontekst finansowy

W ciągu ostatnich 15 lat NCBR zwydatkowało około 70 mld PLN na wsparcie prac badawczo-rozwojowych w polskich przedsiębiorstwach. Mimo tych inwestycji Polska jest klasyfikowana na 24 miejscu w Europejskim Rankingu Innowacyjności, co wskazuje na znaczące opóźnienie w stosunku do krajów liderujących w innowacjach, takich jak Szwecja czy Belgia.

Ocena działalności NCBR w świetle kontroli NIK

W ramach konkursu „Szybka Ścieżka – Innowacje Cyfrowe” do NCBR wpłynęło 434 wniosków o dofinansowanie na sumę ponad 3 mld PLN. 390 projektów przeszło ocenę merytoryczną, a 117 z nich rekomendowano do dofinansowania na kwotę ponad 801 mln PLN.

W lutym 2023 r. pojawiły się doniesienia o nieprawidłowościach w dofinansowaniu dla dwóch firm, co doprowadziło do wstrzymania dotacji dla wszystkich przedsiębiorstw z listy rankingowej.

Ministerstwo Funduszy i Polityki Regionalnej przeprowadziło kontrolę 117 projektów, które NCBR oceniło pozytywnie. W wyniku tej kontroli NCBR musiało usunąć z listy rankingowej 17 projektów z różnych powodów, w tym niezgodności z kryteriami konkursu. Po kontroli i procedurze odwoławczej, 102 projekty zostały rekomendowane do dofinansowania na kwotę blisko 543 mln PLN.

NIK zwróciła uwagę na szereg nieprawidłowości w procesie organizacji konkursu oraz wyboru projektów do dofinansowania. Wśród nich były kwestie związane z brakiem transparentności w procesie wyboru ekspertów, naruszeniem ustawy wdrożeniowej oraz potencjalnym wpływem polityków na działalność NCBR.

Dwa projekty, które przyciągnęły uwagę NIK, dotyczyły opracowania innowacyjnych technologii w zakresie sieci światłowodowych oraz platformy IoT do śledzenia towarów w łańcuchu dostaw. Oba projekty były poddane szczegółowej analizie ze względu na ich wysoką wartość dofinansowania i potencjalne nieprawidłowości w procesie oceny.

W związku z wykrytymi nieprawidłowościami, NIK sformułowała szereg wniosków do NCBiR.

Rekomendacje NIK

W odpowiedzi na stwierdzone nieprawidłowości, Najwyższa Izba Kontroli przedstawiła Narodowemu Centrum Badań i Rozwoju szereg zaleceń. NIK zwróciła uwagę na konieczność wprowadzenia obowiązkowych zasad dokumentowania procesu wyboru ekspertów oceniających wnioski. Podkreśliła także potrzebę upubliczniania wyników konkursów zgodnie z obowiązującymi przepisami. Dodatkowo Izba zaleciła zapewnienie przestrzegania zasad zawartych w ustawie wdrożeniowej oraz dokładną weryfikację wniosków, zwłaszcza w kontekście przestrzegania ustalonych limitów finansowania.

Najwyższa Izba Kontroli zgłosi prokuraturze podejrzenia dotyczące możliwości korupcji oraz nadużycia władzy przez urzędników państwowych. W związku z nieścisłościami w zarządzaniu funduszami unijnymi przez Narodowe Centrum Badań i Rozwoju NIK planuje również poinformować Komisję Europejską. NIK uważa, że w tej sprawie warto byłoby rozważyć utworzenie sejmowej komisji śledczej.